Аса маңызды шикізат қорлары Қазақстанға энергетикалық ауысу аясында жетекші жеткізуші болуға мүмкіндік береді
Қазақстан аса маңызды минералдардың үздіксіз жеткізілуін қамтамасыз ете алады және энергетикалық ауысумен, электрмобильдер нарығының дамуымен байланысты артып келе жатқан әлемдік сұранысты қанағаттандыруға көмектесе алады. Қазақстан тауарлардың 9 тобы бойынша экспорттық әлеуетке ие, олардың арасында Қазақстан бұрыннан экспорттайтын металдар және толық әлеуеті әлі ашылмаған тауарлар, атап айтқанда литий, никель, алтын және сирекжер металдары бар. Мұндай қорытындыны «Астана» халықаралық қаржы орталығы (АХҚО, Орталық) әкімшілігінің сарапшылары Қазақстанның тау-кен өндіру саласы туралы аналитикалық шолуда ұсынды.
Шолуға сәйкес, энергетикалық ауысу мен электрмобильдер нарығының қарқынды дамуы аса маңызды минералдарға әлемдік сұраныстың өсуін айтарлықтай ұлғайтады. Қазақстан төмен көміртекті даму үшін шешуші мәні бар барлық ресурстарға ие.
Мәселен, Қазақстан мыс, мырыш, алюминий, күміс және қорғасынды экспорттау кезінде әлемдік нарықта салыстырмалы артықшылықтарды көрсетті. Бұл ретте алтын, никель, литий және сирекжер металдары Қазақстанға әлемдік нарықта артықшылық бере алатын, енді пайда болып келе жатқан экспорт үшін әлеуетті ресурстар ретінде бағаланды.
Аталған шолуда қарастырылған металдар тізбесі АХҚО мен Гарвард университетінің жанындағы Өсу зертханасы дайындаған Қазақстан экономикасының күрделілігі туралы есептің нәтижелерінен алынған. Есеп екі топқа бөлінген тауарлар ұсыныстарының тізімі түрінде жасалған: кеңейтуді қажет ететін ағымдағы экспорт және дамытуды қажет ететін жаңа, дамып келе жатқан экспорт. Өнімдер орнықтылық пен тартымдылық факторлары бойынша бағаланды және ең жоғары жалпы балл алғандары ұсыныс ретінде таңдалды.
Есептегі деректер бойынша, қазіргі уақытта Қазақстан келесі металдарды экспорттауда салыстырмалы артықшылыққа ие:
Мырыш. Қазақстанның әлемдік мырыш нарығындағы үлесі шамамен 5%-ды құрайды. 2023 жылы Қазақстан мырыш қоры (6,7 млн тонна) бойынша әлемде 7-ші орынды иеленді. 2022 жылы Қазақстанның мырыш экспортының 70% Түркияға, Ресейге және Қытайға тиесілі болды.
Мыс. Қазақстанның әлемдік мыс нарығындағы үлесі шамамен 4%-ды құрайды. 2023 жылы Қазақстан мыстың 20 млн тонна қорымен әлемде 11-ші орынды иеленді. 2022 жылы қазақстандық мыс экспортының топ-3 бағытына Қытай, Түркия және БАӘ кірді.
Қорғасын. Қазақстанның әлемдік қорғасын нарығындағы үлесі шамамен 3%-ды құрайды. 2021 жылы Қазақстан қорлар бойынша 2 млн тоннамен әлемде 8-ші орынды және пайдалы қазбаларды өндіру бойынша 40 000 тоннамен 12-ші орынды иеленді. Қорғасынға әлемдік жылдық сұраныс 2022 жылғы қазіргі 11,6 миллион тоннадан 2031 жылға қарай 13,4 миллион тоннаға дейін артады деп күтілуде.
Күміс. Қазақстанның әлемдік күміс нарығындағы үлесі шамамен 2,7%-ды құрайды. «KAZAKH INVEST» ҰК» АҚ деректері бойынша Қазақстан әлемдегі күміс қоры бойынша үшінші орында. Күміске ағымдағы жылдық сұраныс шамамен 26 мың тоннаны құрайды, оның 4 мың тоннасы жасыл энергетика секторында пайдаланылады. «Таза нөлдік шығарындылар» сценарийін іске асыру кезінде жасыл энергетикадағы күміске сұраныс 2030 жылға қарай 4 мың тоннадан 9 мың тоннаға дейін ұлғаюы мүмкін.
Алюминий. Қазақстанның әлемдік алюминий нарығындағы үлесі 1%-дан аз. 2023 жылы Қазақстан әлемдегі боксит қоры (160 млн тонна) бойынша 11-ші орынды және боксит өндіру (4,3 млн тонна) бойынша 10-шы орынды иеленді. 2022 жылы экспорттың ең ірі үштігіне Түркия, Италия және Грекия кірді.
Есепке сәйкес әлеуеті әлі ашылмаған экспортқа бағдарланған металдар:
Никель. Қазақстан 1,5 млн тоннаға жуық немесе әлемдік қордың 2%-ына тең қорымен никель қоры бойынша топ-20 елдің қатарына кірсе де, оның әлемдік нарықтағы үлесі шамалы және нөлге жақын. Никельге әлемдік жылдық сұраныс қазіргі 3 млн тоннадан 2030 жылға қарай 3,9-5,8 млн тоннаға дейін және 2050 жылға қарай 4,8-6,5 млн тоннаға дейін артады деп күтілуде.
Литий. Жасыл технологиялардың даму сценарийіне байланысты литийге әлемдік жылдық сұраныс 2022 жылғы 130 мың тоннадан 2030 жылға қарай 312-721 мың тоннаға дейін ұлғаяды. Қазақстандық геологиялық қызметтер Шығыс Қазақстандағы литий кен орындарын барлау және игеру үшін Германия, Оңтүстік Корея және Ұлыбританияның компаниялармен ынтымақтасуда. 2024 жылдың наурыз айында Кореяның Геологиялық-геофизикалық зерттеулер және минералды ресурстар институты Шығыс Қазақстанда литий 5,3% құрайтын жаңа кен орнын ашты. Оның құны 15,7 млрд долларды құрауы мүмкін.
Сирекжер металдары (СЖМ). Қазақстанда СЖМ экспорты 2020 жылдан бастап долларлық мәнде 4,6 есеге, ал 2020 жылдан бастап нақты мәнде 3,8 есеге ұлғайды. 2023 жылғы желтоқсанда Қазақстан Сирек және жерде сирек кездесетін металдар саласын дамытудың 2024 – 2028 жылдарға арналған кешенді жоспарын қабылдады, оған сәйкес Қазақстан келесі бес жылда сирек металдар мен СЖМ-ды өндіруді дамытуға 2,4 млрд теңге (~$5,3 млн) инвестициялауды жоспарлап отыр. 2024 жылдың мамыр айында Қазақстан Сенаты Қазақстанның сирек металдар мен СЖМ әлеуетті ресурстарына құны $46 трлн болатын 5 000-ға жуық кен орны кіруі мүмкін деп мәлімдеді.
Алтын. АҚШ Геологиялық қызметінің деректері бойынша 2022 жылы Қазақстан әлемдегі алтын қоры бойынша 14-ші және алтын өндіру бойынша 7-ші орынды иеленді. Ресми статистикаға сәйкес, Қазақстанның әлемдік экспорттағы үлесі 1%-дан аз. Соңғы 10 жылда алтынға әлемдік жылдық сұраныс тұрақты және шамамен 4,4 мың тоннаны құрайды.
Аса маңызды шикізат экспортын дамыту саласында Қазақстан тек жеткізуші болып қана қоймай, жеткізу тізбегінің ажырамас бөлігіне айналуды жоспарлауда, бұл белгілі бір өңдеу және технологиялық пайдалану процестерінің еліміздің аумағында болуын білдіреді және ішкі әрі шетелдік жеке секторды белсенді тартуды талап етеді. 2005 жылдан бастап Қазақстанға жалпы ТШИ-дың шамамен 16,4% (67 млрд АҚШ доллары) аса маңызды минералдарды қоса алғанда, металлургия саласымен байланысты болды.
АХҚО өз кезегінде Орталық Азия өңірінің ауқымды жобаларына арналған инвестициялық платформа ретінде әрекет етеді. Орталық алаңында мемлекеттік және жеке секторлардың, оның ішінде Қазақстанның өндіруші саласының ірі мәмілелері құрылымдалады. Орталық жергілікті және шетелдік инвесторларға болжамды және орнықты реттеуші ортаны ұсынады, сонымен қатар қаржылық инфрақұрылымның қауіпсіздігі мен сенімділігін сақтай отырып, бизнесті жүргізуді жеңілдетеді.
Шолумен толығырақ сілтеме арқылы танысуға болады.
Анықтамалық ақпарат:
«Астана» халықаралық қаржы орталығы (АХҚО) – бизнесті ашу және жүргізу, инвестициялар тарту, жұмыс орындарын құру және Қазақстан экономикасын дамыту үшін қолайлы құқықтық әрі реттеуші ортасы және дамыған инфрақұрылымы бар тәуелсіз юрисдикция. www.aifc.kz
АХҚО Баспасөз қызметі
Айнұр Исабаева
Баспасөз хатшысы
Тел: +7 701 777 6558
E-mail: [email protected]
